14 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਪੰਜਾਬ

14 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਪੰਜਾਬ

13ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਯੁੱਗ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1206 ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਮ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ 1526 ਵਿੱਚ ਲੋਦੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ।

(1) ਗੁਲਾਮ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1206-1290) 

(2) ਖਿਲਜੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1290-1320) 

(3) ਤੁਗਲਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1320-1414) 

(4) ਸੱਯਦ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1414-1451)

(5) ਲੋਧੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1451-1526)

ਗੁਲਾਮ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1206-1290)

• ਗੁਲਾਮ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਮਾਮਲੂਕ ਰਾਜਵੰਸ਼, ਯਾਮਿਨੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
• ਗੁਲਾਮ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ 1206 ਈਸਵੀ ਤੋਂ 1290 ਤੱਕ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।

ਗੁਲਾਮ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਾਜੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ।

• ਕੁਤਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ (1206-1210)
• ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ (1211-1236)
• ਰਜ਼ੀਆ (1236-1240)
• ਬਲਬਨ ਦਾ ਯੁੱਗ (1246-1287)
• ਕੈਕੂਬਦ
• ਸ਼ਮਸਦੀਨ ਕਯੂਮਰਸ

ਕੁਤਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ (1206-1210)

• ਕੁਤਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ, ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਦਾ ਗੁਲਾਮ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪੰਜਾਬ/ਭਾਰਤੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।
• ਕੁਤਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ ਨੇ ਆਪਣਾ ਫੌਜੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੰਦਰ-ਪ੍ਰਸਤ ਵਿਖੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ।
• 1206 ਵਿਚ ਗੌਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਐਬਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਕੁਤਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਿਆ।
• ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ 'ਐਬਕ ਲਖ ਬਖਸ਼ਾ ਅਤੇ "ਹਾਤਿਮ" ਕਿਹਾ।
• ਉਸਨੇ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਖਵਾਜਾ ਕੁਤਬੁੱਦੀਨ ਬਖਤਿਆਰ ਕਾਕੀ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਕੁਤੁਬ ਮੀਨਾਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।
• ਇਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ ਦੁਆਰਾ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
• 1210 ਵਿੱਚ ਚੰਗਾਨ (ਘੋੜਾ ਪੋਲੋ) ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਐਬਕ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
• ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਰਾਮ ਸ਼ਾਹ, ਜਿਸਨੂੰ ਅੱਠ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਨੇ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ (1211-1236)

• ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼, ਇਲਬਾਰੀ ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਸਦੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਇਲਬਾਰੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।
• ਉਸਦੇ ਸੰਤੋਲੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕੁਤਬੁਦੀਨ ਐਬਕ ਕੋਲ ਇੱਕ ਗ਼ੁਲਾਮ ਵਜੋਂ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਕੁਤਬੁਦੀਨ ਐਬਕ ਨੇ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਜਵਾਈ ਬਣਾਇਆ।
• ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਐਬਕ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।
• 1211 ਵਿੱਚ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਨੇ ਅਰਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
• ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਮੰਗੋਲਾਂ ਦੇ ਨੇਤਾ ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਤੇਮੂ-ਜਿਨ ਨੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
• ਇਹ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੰਗੋਲਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
• ਪਰ ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਬਿਨਾਂ ਘਰ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਇਆ।
• ਉਸਨੂੰ 1229 ਵਿੱਚ 'ਅਬ-ਬਾ-ਸੈਦ ਖਲੀਫ਼ਾ ਤੋਂ ਮਾਨਸੂਰ, ਮਾਨਤਾ ਪੱਤਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੁਲਤਾਨ ਬਣਿਆ।
• ਉਸਨੇ ਤਾਜ-ਉਦ-ਦੀਨ, ਨਿਜ਼ਾਮ-ਉਲ-ਮੁਲਕ ਮੁਹੰਮਦ ਜਨੈਦੀ, ਅਤੇ ਮਲਿਕ ਕੁਤਬ-ਉਦ-ਦੀਨ ਹਸਨ ਨਾਮਕ ਕਈ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਸੂਫੀ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਕੀਤੀ।
• ਉਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ (238 ft.) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਅਜਮੇਰ ਵਿਖੇ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਸਜਿਦ ਬਣਵਾਈ। ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ ਸਿੱਕਾ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ‘ਟੰਕਾ’ ਅਤੇ ਤਾਂਬਾ ‘ਜੀਤਲ’ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
• ਉਸਨੇ “ਇਕਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ” ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।
• ਉਸਨੇ "ਦਾਲ-ਚਾਲੀਸਾ" ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। (ਤੁਰਕਨ-ਏ-ਚਹਿਲਗਾਨੀ 40 ਤੁਰਕੀ ਅਮੀਰਾਂ ਦੀ ਸਭਾ ਸੀ)।
• ਰੈਨ ਦੀ ਤੀਜੀ ਲੜਾਈ ਵੀ 1215 ਵਿੱਚ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਅਤੇ ਯਲਦੂਜ਼ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ।
• ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਰਜ਼ੀਆ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਰਜ਼ੀਆ (1236-1240)

• ‘ਰਜ਼ੀਆ ਸੁਲਤਾਨ’ ਦਾ ਜਨਮ ਸਾਲ 1205 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ 1236-1240 ਤੱਕ ਦੇਸ਼ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ।
• ‘ਰਜ਼ੀਆ’ (ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਰਾਡੀਆ) ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਮਾਮਲੂਕ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਇਕਲੌਤੀ ਔਰਤ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ।
• ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਰਜ਼ੀਆ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਵਜ਼ੀਰ ਨੇ ‘ਰੁਕਨੁਦੀਨ ਫ਼ਿਰੋਜ਼’ ਨੂੰ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ।
• ਜਦੋਂ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ‘ਰੁਕਨੁਦੀਨ’ ਨੇ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ।
• ਇਸ ਮੌਕੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਰਜ਼ੀਆ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।
• ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਗੁਲਾਮ ‘ਯਾਕੁਥ' ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਘੋੜਿਆਂ ਦਾ ਮਾਸਟਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।
• ਰਜ਼ੀਆ ਨੇ ‘ਔਰਤ ਦੇ ਲਿਬਾਸ' (Female Apparel) ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਬੇਨਕਾਬ ਕਰਕੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਸੀ।
• ਉਹ ਸ਼ਿਕਾਰ ਲਈ ਵੀ ਗਈ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵੀ ਕੀਤੀ।
• 1240 ਵਿੱਚ, ‘ਅਲਤੂਨੀਆ', ਬਠਿੰਡੇ ਦੇ ਗਵਰਨਰ (ਬਠਿੰਡੇ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਨਾਮ - ਬਿਕਰਮਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਤਾਬਰ-ਹਿੰਦ) ਨੇ ਉਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
• ਉਹ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਈ, ਪਰ ਅਲਤੂਨੀਆ ਨੇ ਯਾਕੂਤ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਜ਼ੀਆ ਨੂੰ ਬਠਿੰਡਾ ਦੇ ‘ਕਿਲਾ ਮੁਬਾਰਕ' ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ।
• ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੇ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੁੱਤਰ ਬਹਿਰਾਮ ਨੂੰ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ।
• ਰਜ਼ੀਆ ਨੇ ਅਲਤੂਨੀਆ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਈ। ਪਰ ਉਹ ਕੈਥਲ ਵਿਖੇ ਹਾਰ ਗਈ ਅਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
• 1246 ਵਿੱਚ ਬਲਬਨ, ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਦੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਮਹਿਮੂਦ ਨੂੰ ਸੁਲਤਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ।

ਬਲਬਨ ਦਾ ਯੁੱਗ (1246-1287)

• ਗਿਆਸੁਦੀਨ ਬਲਬਨ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨ ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਮਹਿਮੂਦ ਦੇ ਨਾਇਬ ਜਾਂ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।
• 1266 ਵਿਚ ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਮਹਿਮੂਦ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਬਲਬਨ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਗਿਆ।
• ਉਹ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਅਸਲ ਖ਼ਤਰਾ ‘ਚਾਲੀਸਾ' ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਸੀ। ਉਸਨੇ ‘ਦਲ-ਚਲੀਸਾ’ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
• ਬਲਬਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੁਲਤਾਨ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰੱਬ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਸੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਕਿਰਪਾ ਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਤਾ ਸੀ।
• ਬਲਬਨ ਨੇ ਕਠੋਰ ਅਦਾਲਤੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿਜਦਾ (ਮੱਥਾ ਟੇਕਣਾ) ਅਤੇ ਪਾਈਬੋਸ (ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਚੁੰਮਣਾ) ਨੂੰ ਰਈਸਾ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਉੱਤਮਤਾ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
• ਉਸ ਨੇ ‘ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਰਈਸਾ' ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਵਰੋਜ਼ (ਨੌਰੋਜ਼) ਦਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਤਿਉਹਾਰ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
• ਬਠਿੰਡੇ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਸ਼ੇਰ ਖਾਨ, ਬਲਬਨ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਲਈ ਖਤਰਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
• ਬਲਬਨ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਫੌਜੀ ਵਿਭਾਗ ‘ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਅਰਜ਼’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕੀਤਾ।
• ਬਲਬਨ ਦੀ ਮੌਤ 1287 ਵਿੱਚ ਹੋਈ।
• ਗ਼ੁਲਾਮ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਾਸਕ ਕੈਕੁਬਾਦ ਜਾਂ ਸ਼ਮਸੂਦੀਨ ਕੈਮਰੂਸ ਸਨ।

ਖਿਲਜੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1290-1320) 

• ਜਲਾਲੂਦੀਨ ਖਿਲਜੀ (1290 - 1296)
• ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ (1296-1316)
• ਕੁਤੁਬ ਅਲ-ਦੀਨ ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ (ਆਖਰੀ ਸ਼ਾਸਕ)

ਜਲਾਲੂਦੀਨ ਖਿਲਜੀ (1290-96)

ਜਲਾਲੂਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਤੁਰਕ ਸੀ, ਪਰ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵੱਸ ਗਿਆ ਸੀ। ਖਿਲਜੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਜਲਾਲੂਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਸੀ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਲਿਕ ਫਿਰੋਜ਼ 1290 1296 ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ।

ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ (1296-1316)

• ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਜਲਾਲੂਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਦਾ ਜਵਾਈ ਅਤੇ ਭਤੀਜਾ ਸੀ।
• ਜਲਾਲੂਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਨੇ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਨੂੰ ਕਾਰਾ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
• ਕਾਰਾ ਦੀ ਆਪਈ ਗਵਰਨਰੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਨੇ ਦੇਵਗਿਰੀ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਦੌਲਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
• ਦੇਵਗਿਰੀ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰਾਜ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲਾ ਇਸਲਾਮੀ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਨੇ ਗੱਦੀ ਲਈ ਜਲਾਲੂਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
• ਅਲਾਉਦੀਨ ਸਭ ਤੋਂ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦੀ ਸੁਲਤਾਨ ਸੀ।
• ਉਸਦੀਆਂ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੇਵਗਿਰੀ (1296, 1307, 1314), ਗੁਜਰਾਤ (1299-1300), ਰਣਥੰਭੋਰ (1301), ਚਿਤੌੜ (1303) ਅਤੇ ਮਾਲਵਾ (1305) ਸਨ।
• ਅਲਾਉਦੀਨ ਨੇ ਰਾਣੀ ਪਦਮਿਨੀ ਲਈ ਚਿਤੌੜ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।
• ਅਲਾਊਦੀਨ ਨੇ ਚਿਤੌੜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਪਦਮਿਨੀ ਨੇ ਜੌਹਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਅਲਾਉਦੀਨ ਦੀ ਚਿਤੌੜ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਵਰਣਨ "ਮਲਿਕ ਮੁਹੰਮਦ ਜਯਾਸੀ" ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਕਿਤਾਬ "ਪਦਮਾਵਤ” ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
• ਅਲਾਉਦੀਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਕਿਆਂ 'ਤੇ ‘ਸਿਕੰਦਰ-ਏ-ਸੈਣੀ' (ਸਿਕੰਦਰ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਿਕੰਦਰ) ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।
• ਅਲਾਉਦੀਨ ਨੇ ‘ਗਿਆਸੂਦੀਨ ਤੁਗਲਕ' ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ‘ਕੁਤੁਬ ਅਲ-ਦੀਨ ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ', ਖਿਲਜੀ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਆਖਰੀ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ।
• ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਥਾਈ ਫੌਜ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਤਨਖਾਹ ਨਕਦ ਦੇਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।
• ਉਸਨੇ ‘ਦਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ’ (ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਬ੍ਰਾਂਡਿੰਗ) ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ‘ਹੁਲੀਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ’ (ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਵਰਣਨਯੋਗ ਸੂਚੀ) ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।
• ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਲਜੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਚਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਾਜ਼ਾਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ।
• ਹਰ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ‘ਸ਼ਹਿਨਾ-ਏ-ਮੰਡੀ’ ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ (ਵਿਭਾਗ - ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਰਿਆਸਤ' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਅਧੀਨ ਸੀ।
• ਬਜ਼ਾਰ ਸੁਧਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਲਜੀ ਨੇ ਭੂਮੀ ਮਾਲੀਆ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ।
• ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੁਲਤਾਨ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਿਣਤੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
• ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ, ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਨਕਦ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਮਾਲੀਆ ਨਕਦੀ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ।
• ਉਸ ਦੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਮਾਲੀਆ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੇ ‘ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ' ਅਤੇ ‘ਅਕਬਰ’ ਦੇ ਭਵਿੱਖੀ ਮਾਲੀਆ ਸੁਧਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਧਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ।
• ਭਾਵੇਂ ਸੁਲਤਾਨ ਅਨਪੜ੍ਹ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਨੇ ‘ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ’ ਅਤੇ ‘ਅਮੀਰ ਹਸਨ ਵਰਗੇ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਕੀਤੀ।
• 'ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ ਨੂੰ 'ਭਾਰਤ ਦਾ ਤੋਤਾ' (“Parrot of India") ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਉਸ ਨੂੰ “ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਪਿਤਾਮਾ' ਅਤੇ 'ਸਿਤਾਰ ਦਾ ਖੋਜੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ‘ਕੁਤੁਬ ਮੀਨਾਰ’ ਦਾ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੇਟਵੇ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਜਿਸਨੂੰ 'ਅਲਾਈ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਉਸ ਨੇ ‘ਸਿਰੀ’ (ਕੁਤੁਬ ਮੀਨਾਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ) ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣਾਇਆ।

ਤੁਗਲਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1320–1414)

1. ਗਿਆਸੁਦੀਨ ਤੁਗਲਕ(1320-25)
2. ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ (1325-51)
3. ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ (1351-89)

ਨਾਸਿਰ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮਹਿਮੂਦ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ (ਆਖਰੀ ਸ਼ਾਸਕ)

ਗਿਆਸੁਦੀਨ ਤੁਗਲਕ

• ਗਿਆਸੁਦੀਨ ਤੁਗਲਕ (ਗਾਜ਼ੀ ਮਲਿਕ) ਨੇ ‘ਤੁਗਲਕ ਰਾਜਵੰਸ਼’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1320 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ।
• ਗਿਆਸੂਦੀਨ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ‘ਤੁਗਲਕਾਬਾਦ’ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।
• ਗਿਆਸੂਦੀਨ ਦੀ 1325 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਮੰਡਪ (ਪਵੇਲੀਅਨ - Pavallion) ਤੋਂ ਡਿੱਗਣ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ (1325-1351)

• ਜੂਨਾ ਖਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ (ਗਿਆਸੂਦੀਨ ਤੁਗਲਕ) ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ 1325 ਵਿੱਚ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਨਾਲ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠਾ।
• ਉਸਨੇ ਕਈ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਅਤੇ ਲਾਭਕਾਰੀ ਸੁਧਾਰ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ।
• ਪਰ ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਸੁਧਾਰ ਅਸਫਲ ਰਹੇ।
• ਮੋਰੱਕੋ ਦੇ ਯਾਤਰੀ ‘ਇਬਨ ਬਤੂਤਾ’ ਨੇ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ।
• ‘ਇਸਾਮੀ’, ‘ਬਰਾਨੀ’, ‘ਇਬਨ ਬਤੂਤਾ’ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸਨ।
• 1327 ਵਿੱਚ, ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਦੇਵਗਿਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਸਕੇ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਅਸਫਲ ਰਹੀ।
• ਉਸਨੇ ਦੇਵਗਿਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।
• ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਨੇ ‘ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ’ ਦੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਨੂੰ ਥਾਂ ‘ਤਾਂਬੇ ਅਤੇ ਪਿੱਤਲ’ ਦੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਨੂੰ 1330 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
• ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬੀਜ ਖਰੀਦਣ ਅਤੇ ਕਾਸ਼ਤ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ‘ਟਕਾਵੀ ਕਰਜ਼ੇ' (ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਕਰਜ਼ੇ) ਦਿੱਤੇ ਗਏ।
• ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਵਿਭਾਗ, ‘ਦੀਵਾਨ-ਇ-ਕੋਹੀ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। 
• ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ 1351 ਈ. ਵਿੱਚ ਹੋਈ।

2 ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ (1351-89)

• ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ ਦਾ ਜਨਮ 1309 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਮੁਹੰਮਦਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਤਖਤ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ ਸੀ।
• ਉਸ ਨੇ 1360 ਵਿੱਚ ‘ਜਾਜ ਨਗਰ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ’ ਦੌਰਾਨ ‘ਜਗਨਨਾਥ ਪੁਰੀ ਮੰਦਰ' ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ‘ਨਾਗਰਕੋਟ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ' ਦੌਰਾਨ ‘ਕਾਂਗੜਾ ਦਾ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਮੰਦਰ' ਵੀ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
• ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਦੀਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਅਤੇ ਨਹਿਰਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸਿੰਚਾਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੀ।
• ਉਸ ਨੇ ਪਾਣੀ ਤੇ ਸੈੱਸ ਲਗਾਇਆ ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਹੱਕ-ਏ-ਸ਼ੀਬਾ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
• ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਸਿੰਚਾਈ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਪਿਤਾ' ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਬਣਾਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਾਗਾਂ ਅਤੇ ਨਹਿਰਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।
• ਉਸ ਨੇ ਨਵੇਂ ਕਸਬੇ, ਜੌਨਪੁਰ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਹਿਸਾਰ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਾਬਾਦ, ਫ਼ਤਿਹਾਬਾਦ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
• ਉਸ ਨੂੰ 'ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮੌਤ 1388 ਈ.
• ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸਨ ‘ਗਿਆਸ-ਉਦ-ਦੀਨ ਤੁਗਲਕ ਸ਼ਾਹ ਦੂਜੇ”, ‘ਅਬੂ ਬਕਰ ਸ਼ਾਹ’, ਅਤੇ ‘ਨਾਸਿਰ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਤੁਗਲਕ

ਸਯਦ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1414-1451)

1. ਸੱਯਦ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ‘ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ” ਦੁਆਰਾ 1414 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ‘ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ (1421-1434 ਈ.), 
2. ‘ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ’ (1434-1445 ਈ.) ਸਨ।
3. ਸੱਯਦ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਆਖਰੀ ਸ਼ਾਸਕ ‘ਅਲਾਉ-ਉਦ-ਦੀਨ ਸ਼ਾਹ' (1445-1457 ਈ.) ਸੀ।

ਲੋਧੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1451-1526)

1. ਬਹਿਲੂਲ ਲੋਧੀ (1451-1489)
2. ਸਿਕੰਦਰ ਸ਼ਾਹੀ (1489-1517)
3. ਲੋਧੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਅੰਤ (1517-1526)
4. ਬਹਿਲੂਲ ਲੋਧੀ (1451 -1489)

• ਲੋਧੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1451 ਵਿੱਚ ਬਹਿਲੂਲ ਲੋਧੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਹਿਲੋਲ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੇ ਤਾਤਾਰ ਖਾਨ, 1469 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਿਜ਼ਾਮ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਨਿਜ਼ਾਮ ਖਾਨ, ਸਰਹਿੰਦ ਦਾ ਨਿਜ਼ਾਮ (ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ) ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।
• ਬਹਿਲੋਲ ਲੋਧੀ ਨੇ ਸ਼ੇਖ ਯੂਸਫ ਨੂੰ ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਨਿਜ਼ਾਮ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਤਾਤਾਰ ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਬਾਰਬਕ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਮੁਲਤਾਨ ਜਾਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।
• ਪਰ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।
• ਇਸ ਲਈ ਬਹਿਲੋਲ ਲੋਧੀ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਪ-ਪ੍ਰਾਂਤ 'ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ। 
• ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਿਜ਼ਾਮ ਤਾਤਾਰ ਖਾਨ ਨੇ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।
• ਬਹਿਲੋਲ ਲੋਧੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨਿਜ਼ਾਮ ਖਾਨ (ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ) ਨੂੰ ਤਾਤਾਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ।
• ਨਿਜ਼ਾਮ ਖਾਨ ਨੇ ਤਾਤਾਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਹਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਲੋਧੀ ਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਗਿਆ।
• ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ, 1489-1517 ਈ: ਬਹਿਲੋਲ ਲੋਧੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ ਬਣਿਆ।
• ਉਹ ਲੋਧੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੁਲਤਾਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਉਸਨੇ 1500 ਵਿੱਚ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਿਜ਼ਾਮ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। 0 ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਉਸਨੂੰ ਲੋਧੀ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਚਾਰ ਮੁਖੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਦਾ ਸੀ।

ਲੋਧੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਅੰਤ (1517-1526 ਈ.)

• ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਨੇ ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।
• ਉਹ ਲੋਧੀ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਆਖਰੀ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ 1526 ਤੱਕ ਨੌਂ ਸਾਲ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੁਗਲ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਹਾਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।
• ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਨੇ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।
• ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸੀ, ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਹਿਰਦ ਰਿਹਾ।
• ਪਰ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਦੇ ਕਠੋਰ, ਸ਼ੱਕੀ ਅਤੇ ਘਮੰਡੀ ਸੁਭਾਅ ਨੇ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
• ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਨੇ ਗਾਜ਼ੀ ਖਾਨ, ਹਾਜ਼ੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਦਿਲਵਰ ਖਾਨ ਨਾਮ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
• ਉਸਨੇ ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।
• ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਆਲਮ ਖ਼ਾਨ (ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਦਾ ਚਾਚਾ) ਵੀ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।
• ਫਲਸਰੂਪ ਉਹ ਦੌਲਤ ਖਾਂ ਲੋਧੀ ਨਾਲ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।
• ਜਦੋਂ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਅਤੇ ਆਲਮ ਖਾਨ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੁਲਾਇਆ।
• ਉਹ ਆਪ ਦਿੱਲੀ ਨਹੀਂ ਗਿਆ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ। ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਨ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਪਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਨ ਬਚ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।
• ਇਸ ਲਈ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਸੀ ਕਿ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਉਸ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨਾਲੋਂ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧ ਤੋੜ ਲਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਨਵੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।
• ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਅਤੇ ਬਾਬਰ ਵਿਚਕਾਰ ਗਠਜੋੜ:
• 1519 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ, ਕਾਬਲ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜ਼ਹੀਰ-ਉਦ-ਦੀਨ ਬਾਬਰ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।
• ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਬਰ ਨੇ ਬਾਜੌਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਿਆ।
• ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਭੋਰਾ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਲਿਆ।
• ਆਪਣੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਬਾਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਦੂਤ ਮੁੱਲਾ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਨੂੰ ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ।
• ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਦੂਤ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ।
• ਬਾਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਿੱਤੇ ਹੋਏ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹਿੰਦੂ ਬੇਗ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਅਤੇ ਆਪ ਕਾਬੁਲ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ।
• ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਭੇਰਾ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਬੇਗ ਨੂੰ ਭੱਜਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
• ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਸਤੰਬਰ 1519 ਈ: ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ 'ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
• ਭੇਰਾ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਬਰ ਨੇ ਸਿਆਲਕੋਟ ਨੂੰ ਵੀ ਜਿੱਤ ਲਿਆ।
• ਇੱਥੋਂ ਬਾਬਰ ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ 1520 ਵਿੱਚ ਸੱਯਦਪੁਰ (ਐਮਨਾਬਾਦ) ਵੱਲ ਵਧਿਆ।
• ਸੱਯਦਪੁਰ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਬਾਬਰ ਦੀ ਹਮਲਾਵਰ ਫੌਜ ਦਾ ਬੜੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ।
• ਆਖਰਕਾਰ, ਬਾਬਰ ਜੇਤੂ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਬਲ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
• ਸੱਯਦਪੁਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
• ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
• ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
• ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਬਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
• 1520-24 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੇ ਮੱਧ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।
• ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਨੇ ਉਸ ਵੱਲ ਹੋਰ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਮੋੜ ਦਿੱਤੀ।
• ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਉਪਲਬਧ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ 'ਤੇ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
• ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਕਾਬਲ ਭੇਜਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। 0 ਬਾਬਰ 1524 ਈ: ਵਿਚ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।
• ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਇੱਥੇ ਬੇਹਰ/ਬਹਾਰ ਖਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਬਾਬਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਸਨੇ ਬੇਹਰ/ਬਹਾਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।
• ਬਾਬਰ ਨੇ ਲਾਹੌਰ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।
• ਉਸਨੇ ਜਲੰਧਰ 'ਤੇ ਵੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।
• ਦੌਲਤ ਖਾਂ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਬਰ ਉਸ ਨੂੰ ਕਬਜ਼ਾ ਸੌਂਪ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਹ ਖੁਦ ਕਾਬੁਲ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਵੇਗਾ।
• ਪਰ ਬਾਬਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦਿੱਤੇ।
• ਇਸ 'ਤੇ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
• ਉਹ ਹਾਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵੱਲ ਭੱਜ ਗਿਆ।
• ਬਾਬਰ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ।
• ਉਸਨੇ ਦੀਪਾਲਪੁਰ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਦੇ ਚਾਚਾ ਆਲਮ ਖਾਨ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।
• ਉਸਨੇ ਲਾਹੌਰ ਆਪਣੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਅਬਦੁਲ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ।
• ਬਾਬਰ ਕਾਬੁਲ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ।
• ਬਾਬਰ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਰ ਤਿਆਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ।
• ਬਾਬਰ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜਿੱਤ : ਨਵੰਬਰ 1525 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ, ਬਾਬਰ ਕਾਬੁਲ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਿਆ।
• ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਬਰ ਨੇ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
• ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਗਾਜ਼ੀ ਖਾਨ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਭੱਜ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਬਾਬਰ ਦੇ ਮਾੜੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ। ਅਖੀਰ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੇ ਬਾਬਰ ਅੱਗੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
• ਸਾਲ 1526 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਬਾਬਰ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।