ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ - ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ · ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ

 ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ - ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ · ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ -

• ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ: 1563 ਈ
• ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ: ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ।
• ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ/ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ: ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਜੀ।
• ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ: ਮਾਤਾ ਗੰਗਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਚੰਦ ਜੀ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ, ਫਿਲੌਰ, ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ: ਹਰ ਗੋਬਿੰਦ ਜੀ।
• ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ: 1581 ਵਿੱਚ (ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ)।
• ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੋ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਉਹ ਸੀ ਪੂਰਵ-ਵਰਤੀ ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਰੋਵਰ’ (ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਸਰੋਵਰ), ‘ਸੰਤੋਖਸਰ’ ਅਤੇ ‘ਰਾਮਸਰ ਸਰੋਵਰਾਂ” ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ।
• ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ‘ਸੈਂਟਰ ਆਫ਼ ਐਕਸੀਲੈਂਸ' ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ।
• ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ‘ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ' ਬਣਵਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ‘ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੂਫੀ ਮੀਆਂ ਮੀਰ' ਨੇ 1588 ਵਿਚ ਰੱਖੀ ਅਤੇ 1601 ਵਿਚ ‘ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ’ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।
• ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ, ‘ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ' ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ' ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਪੋਥੀ ਸਾਹਿਬ' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ‘ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ’ ਦੀ ਕਾਪੀ ਭਾਈ ਬਾਨੋ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹਣ ਲਈ ਦਿੱਤੀ।
• ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਗੁਰੂਆਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਭਗਤਾਂ (ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜੀ, ਕਬੀਰ ਜੀ ਅਤੇ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ) ਦੀ ਬਾਣੀ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ , ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਅਤੇ ਆਪ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਜੋੜੀਆਂ।
• ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਾਹਸ, ਸਲਕ ਹੁਸੈਨ, ਪਿੱਲੋ ਅਤੇ ਛਜੂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
• ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ 16 ਅਗਸਤ, 1604 ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ (6 ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ) ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ' ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
• ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ‘ਸੱਚਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹ’ (‘ਸੱਚਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ') ਆਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ‘ਦਸਵੰਦ ਪ੍ਰਣਾਲੀ’ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ (ਇਸ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕੀਤਾ)।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ:

• ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ, ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ 30 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ 2218 ਪਵਿੱਤਰ ਭਜਨ ਹਨ।

ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ:- 

• 1590/1596 ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਅਤੇ 1594 ਵਿੱਚ ਕਰਤਾਰਪੁਰ (ਹੁਣ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਹੈ)।
• ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 1595 ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਦੇ ਸੱਜੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ‘ਪਿੰਡ ਰੁਹੇਲਾ’ ਨੂੰ ਵੀ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ‘ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ’ ਰੱਖਿਆ।

• ਖੁਸਰੋ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।
• ਇਸ ਕਾਰਨ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਲੈ ਗਿਆ।
• ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਰੀਰਕ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।
• ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ, ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਧੀ ਦਾ ‘ਹਰਿ ਗੋਬਿੰਦ ਜੀ’ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਮਕਾਲੀ ਮੁਗਲ: ਅਕਬਰ ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ।

ਸ਼ਹੀਦ: 

• 30 ਮਈ, 1606 ਨੂੰ, ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ।
• ਉਹ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਨ ਅਤੇ ' ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਸਰਤਾਜ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।